دیوان جِیش
این دیوان که به نام «دیوان جُند» نیز نامیده شده در زمان خلافت عمر خطاب خلیفه دوم برپا شد. وظیفه این دیوان، در آغاز پیدایش، سرشمارى و تهیه فهرستى از نام مردمانى بود که در جنگهاى صدر اسلام شرکت مى‌کردند؛ تا با در دست داشتن آمارى صحیح از آنها هزینه بیت المال مسلمین بررسى شده و میزان سهم هر یک از مردم از بیت المال روشن شود.
در تهیه این فهرست آنچه مورد توجه قرار مى‌گرفت، نزدیکى مردمان به پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله بود. به مرور زمان بر وظایف این دیوان افزوده شد. سرپرستى امور لشکرى مسلمین، تهیه انواع آمارها از تعداد جنگاوران، تعداد کشته شدگان، زخمیان و وظیفه وجوه پرداختى به هر کدام از جنگاوران، از جمله وظایف این دیوان بود. سرپرست این دیوان «ناظر الجیش» نامیده مى‌شد.
منابع
- علی اکبر ولایتی، فرهنگ و تمدن اسلامى، ص۹۷.